مقدمه ای بر ارتباطات بین فرهنگی

امروزه در عصر اطلاعات و جهانی­ شدن، بیش از پیش زندگی انسان­ها در سرتاسر جهان از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، آموزشی و ... به یکدیگر پیوند خورده و مرتبط شده است. نگاهی اجمالی به رویدادهای روزمره افراد نشان می­دهد که هر یک به نوعی در این شکل ارتباطات با یکدیگر شریک هستیم؛ از دانشجویی که برای تحصیل یا شرکت در کنفرانس به کشوری دیگر سفر می­کند، بازرگانی که برای فروش و صادرات محصولش به مذاکره با مسئولین اقتصادی کشورهای دیگر می­پردازد، توریستی که برای ترویج پیام صلح با دوچرخه سفر می­کند، مهاجری که از ترس جنگ از کشورش می­گریزد، یا کشوری که خود ترکیبی از فرهنگ­های متعدد است مانند کانادا. از سوی دیگر نمی­توان نقش رسانه ­های نوین در بستر اینترنت (شبکه­ های مجازی چون فیسبوک، توییتر، اینستگرام و ... ) و برتری آن نسبت به رسانه­ های سنتی، در ایجاد ارتباط، میان افراد مختلف فارغ از محدودیت­های زمانی و مکانی را نادیده انگاشت. این شکل از ارتباطات بین فرهنگ­های مختلف که محصول پیشرفت­های تکنولوژیک، نیازمندی­های زندگی مدرن و تحولات سیاسی می­باشد تحت عنوان ارتباطات بین فرهنگی مطالعه می ­شود. برای درک این مفهوم، جایگاه آن، اهمیت کاربست در مطالعات و راهبردهای اجرایی، ابتدا نیازمند درک مفهوم فرهنگ و ارتباطات هستیم.

«فرهنگ به عنوان ارزش­های در حال تغییر، سنت­ها، روابط اجتماعی- سیاسی و جهان­بینی است که توسط گروهی از افراد ایجاد شده و به اشتراک گذاشته می­شود. این افراد از طریق ترکیبی از عواملی چون تاریخ، موقعیت جغرافیایی، زبان، طبقه اجتماعی، مذهب و یا هویت مشترک به یکدیدگر پیوند خورده­اند» (Nieto, 2004: 146).  از ویژگی­های اساسی فرهنگ اینست که آن­را می­آموزیم، بین نسل­ها منتقل می­شود، نمادین، قومی و پویاست (Samovar et al., 2010).

«ارتباط، نیز عبارت است از: فراگرد انتقال پیام از سوی فرستنده برای گیرنده، مشروط بر آنکه در گیرنده پیام، مشابهت معنا با معنای مورد نظر فرستنده پیام ایجاد شود» (محسنیان راد، 1369: 57).

وجه تشابه و درهم تنیدگی هر دو مفهوم در جامعه انسانی، ضرورت توجه به ارتباطات بین فرهنگی به عنوان زیر مجموعه فرهنگ و ارتباطات، را به خوبی نشان می­دهد. از دیدگاه هابرماس نیز آغاز فرهنگ ارتباطات است (رضی، 1377).

ارتباطات بین فرهنگی مطالعه ارتباط ببن افرادیست که به دلیل ادراک فرهنگی­ و نظام­های نمادین متمایز از یکدیگر، بر رویداد ارتباطی اثر می­گذارند (Samovar and Porter, 2013: 8). این ارتباط در سطوح مختلف نژادی، قومی، خرده فرهنگ­های منطقه­ای و بین نسلی برقرار می­شود (حاجیانی، 1381: 78). در مطالعات ارتباطات بین فرهنگی بر پنج مفهوم 1) ادراک (تفکر)، 2) الگوهای شناختی، 3) رفتارهای کلامی، 4) رفتارهای غیرکلامی و 5) اثر زمینه تمرکز می­شود (Samovar et al., 2010: 13).

ارتباط بین فرهنگی و انتقال پیام در بین فرهنگ­های یک کشور علاوه بر تاثیرپذیری و توانایی شناختی و رفتاری فرد، موجب کاهش اضطراب و نیاز به تعلق می­شود. بنابراین در اثر این تعاملات، سلیقه ­ها، خواست­ها، مطالبات و انتظارات تمام افراد در فرهنگ­های مختلف به هم نزدیک شده و یکدیگر را در جهت انسجام ملی تقویت می­کنند (حاجیانی، 1381: 78). از سوی دیگر پذیرش (تحمل) این تفاوت­های فرهنگی، نژادی، مذهبی و رفتار در سطوح فراملی نیز آسان­تر شده و تضادها و تنش­های بین ملت­ها کاهش می­یابد.

به طور کلی می­توان اهمیت مطالعات بین ­فرهنگی را در موارد زیر خلاصه کرد:

• شناخت بهتر هویت فردی
• تقویت تعاملات شخصی و اجتماعی
• کمک به حل سوء تفاهم­ها، سوء ارتباط و عدم اعتماد
• ارزش­گذاری به مسیرهای تقویت و غنی سازی تمدن
• ایفای کارآمد نقش شهروندی در اجتماعات ملی (Hybels & Weaver, 2006).
• افزایش تنوع جمعیت ­شناختی در جوامع محلی و الگوهای مهاجرتی بین­ المللی
• ضرورت مطالعه در زمینه مباحث اقتصادی، تکنولوژیکی، صلح و اخلاقی (Martin & Nakayama, 2010).

پژوهش­ها در زمینه ارتباطات بین­ فرهنگی می­توانند از دو سوی فرهنگی و ارتباطی درنظر گرفته شوند؛ سوی ارتباطی مواردی چون 1) اثرات متقابل بین فرستنده و گیرنده (از نظر ارزش، سنت­ها، روابط سیاسی و اجتماعی، جهان­ بینی، 2) رابطه میان پیام (کلامی و غیرکلامی) و بازخورد آن و 3) زمینه ارتباط از نظر تاریخی (گذشته، حال و آینده)، از سوی فرهنگی فاصله قدرتی¹ (نابرابری اجتماعی)، فردگرایی در مقابل جمع­گرایی²، زنانگی در مقابل مردانگی³، اجتناب از عدم اطمینان⁴، گرایش بلندمدت⁵ و فرهنگ با زمینه بالا یا پایین⁶. افزون بر این پژوهشگران در مطالعات ارتباطات بین­ فرهنگی، با تمرکز بر موانعی که منجر به قضاوت­های پیشین قبل از ایجاد ارتباط بین افراد از فرهنگ­های متعدد شده و بر رویداد ارتباطی در زمان حال و آینده آن­ها اثر سوء دارد، می­کوشند تا با شناخت کامل این موانع، راه­ حل­هایی در جهت رفع این آن­ها نیز مطرح کنند. این موارد عبارتند از: قوم­گرایی⁷، کلیشه­ سازی⁸، تعصب⁹ و تبعیض¹⁰ (Hybels & Weaver, 2006).

زیرنویس:

1. Power distance
2. Individualism versus collectivism
3. Femininity versus masculinity
4. Uncertainty avoidance
5. Long-term orientation
6. High context versus low context
7. Ethnocentrism
8. Stereotyping
9. Prejudice
10. Discrimination

 

منابع:

حاجیانی، ابراهیم (1381). گفت­گوی بین فرهنگی و انسجام ملی (با تکیه بر نظریه کنش ارتباطی هابرماس، فصلنامه مطالعات ملی، سال سوم، شماره 12، صص 89-75.

رضی، حسین (١٣٧7). ارتباطات میان فرهنگی (تاریخ؛، مفاهیم و جایگاه)، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق، شماره 6 و 7، صص 166-135.

محسنیان­ راد، مهدی (1369)، ارتباط شناسی، ارتباطات انسانی (میان گروهی، جمعی)، تهران: سروش.

Hybels, S., & Weaver, R. (2006). Communicating Effectively (8th ed.), McGraw-Hill Humanities.

Martin, J. N. & Nakayama, T. K. (2010). Intercultural communication in contexts (5th Ed.), McGraw-Hill Companies.

Nieto, S. (2004). Affirming diversity: The sociocultural context of multicultural education (4th ed.), Boston, Mass: Allyn & Bacon.

Samovar, L. A., Porter, R. E., & McDaniel, E. R (2010). Intercultural Communication: A Reader (13th ed.), Wadsworth Cengage Learning.

Samovar, L. A., Porter, R. E., & McDaniel, E. R. (2013). Communication between cultures (8th ed.), Wadsworth Cengage Learning.